13. Frans Mortelmans
In de 19e eeuw zijn schilderijen met bloemen bijzonder populair. Ze spreken tot de verbeelding, zijn symbolen van gratie en verfijning en doen het goed in de burgerlijke interieurs waar ook echte boeketten te bewonderen zijn. En zoals al eeuwenlang gold: een geschilderd boeket bloeit ook in de winter! Tal van kunstenaars integreren dan ook boeketten in hun werk. Vaak levert dit vrij klassieke beelden op, maar sommige kunstenaars gaan een stapje verder.
Zo biedt de Antwerpse kunstenaar Frans Mortelmans, broer van de bekende componist Lodewijk Mortelmans, de kijker graag een blik op het ontstaansproces van die bloemenstukken. Of toch: op de plek waar het allemaal gebeurt, het kunstenaarsatelier.
In dit Zelfportret in zijn atelier schildert Mortelmans zijn geliefde gele rozen. Gemoedelijk kijkt hij naar zijn eigen werk. Is hij tevreden of volgt nog een finishing touch?
Wie naar het schilderij kijkt, kijkt mee met Mortelmans. Op tafel staat het boeket dat hij schildert. Het schilderij waaraan hij werkt is ook in deze tentoonstelling te zien, net als een kleine versie van hetzelfde bloemstuk.
Er zijn nog schilderijen waarin Mortelmans zijn eigen atelier toont, al moet je soms wat zoeken. Kijk maar eens goed naar het schilderij met de twee rozenboeketten: een rood en een roze, en ernaast een Delftse pot. Mortelmans houdt ontzettend van bloemen, zoveel is duidelijk, en rozen zijn z’n favoriet. Vaak schildert hij die in één kleurtoon, want al te veel kleurrijke explosies, daar houdt hij niet van. De reflectie in de spiegel verraadt de locatie: je ziet niet alleen de rozen, maar ook de voet van … een schildersezel. We bevinden ons opnieuw in Mortelmans atelier!
Dit soort spiegels verlevendigen het tafereel. Mortelmans weet zijn stillevens ook op andere manieren intrigerend te houden door extra elementen toe te voegen en de compositie meer inhoud te geven. Zo komen personages, vaak een vrouw of meisje, het tafereel verlevendigen.
Dit is het geval in Bezoek aan het atelier. In dit werk komen verschillende strategieën samen: een personage – het meisje – stapt binnen en wordt één met het boeket waaraan ze ruikt. De witte bloemen gaan in een vloeiende beweging over in haar golvende haar en jurk. Rechts staan enkele blinkende flessen, maar linksboven gaat Mortelmans nog een stapje verder: in de nis van het raam duikt een tweede stilleven op. Daar lijkt hij terug te keren naar de beginjaren van het stilleven: een sober, neutraal en donker doosje met enkele vaasjes, scherp belicht.