In de verf gezet

Naar aanleiding van de komende expo in april 2023 “Schrijvers en kunstenaars: een nauwe verwantschap te Oostende” in de openbare bibliotheek van Oostende belichten we in dit kader alvast één van de grootste Belgische Franstalige dichters: Emile Verhaeren. Deze roemrijke dichter en kunstcriticus behoort tot de Belgische schrijvers die rond de eeuwwisseling internationale successen boekten. Het belang van deze figuur valt niet te onderschatten. Verhaeren loopt als een rode draad doorheen de Belgische kunstgeschiedenis van de 19de en 20ste eeuw en stelt ons in staat om de kunstwereld van die tijd te herontdekken, net als het werk van heel wat kunstenaars waaronder Théo van Rysselberghe, James Ensor, Guillaume Vogels, Jan Toorop, Fernand Khnopff, Henry Van de Velde,… Zijn talrijke kunstbeschouwingen waren het resultaat van een ongebreidelde passie en interesse voor de beeldende kunst. Verhaerens drang om in contact te komen met kunst en deze ervaringen met de lezer te delen, maakten hem tot een beroemd kunstcriticus. Het gevolg hiervan was dat de schrijver talloze aanvragen kreeg van kunstenaars om hem te mogen portretteren. Kortom, Verhaeren was een belangrijke schakel binnen de literaire en culturele wereld in zowel België als in het buitenland.

Emile Verhaeren werd geboren op 21 mei 1855 te Sint-Amands en overleed op 27 november 1916 te Rouen. Als zoon van de lakenhandelaar Henri Verhaeren uit Brussel en van Adelaïde De Bock die een textielwinkel hield, loopt de jonge Emile school in de Franse taal, vooreerst aan het Institut Saint-Louis te Brussel, vervolgens aan het Collège Sainte-Barbe te Gent, waaronder literatoren als Maurice Maeterlinck en Georges Rodenbach, jaargenoot van Verhaeren, les volgden. Na zijn schoolopleiding schrijft Verhaeren zich in 1875 in als student in de rechten aan de Katholieke Universiteit van Leuven (1875-1881). Al snel ging hij de literaire weg op en creëerde hij zijn eerste gedichten. Bovendien was hij medewerker van het studentenblad La Semaine des Etudiants. Na zijn studies liep hij stage bij zowat de voornaamste kunstpromotor te Brussel, Edmond Picard (1881-1884), waarna hij resoluut koos om een literaire carrière uit te bouwen.

Edmond Picard stimuleerde Verhaerens literaire aspiraties en verzocht hem toe te treden tot de redactiegroep van het progressieve tijdschrift L’Art Moderne. Revue critique des Arts et de la Littérature. Vanaf 1888 tot 1900 speelde Verhaeren een actieve rol in de uitbouw van dit tijdschrift dat tot de Europese top behoorde. Samen met Octave Maus en Edmond Picard leverde hij een onschatbare bron aan informatie over de beeldende kunsten, het muziekleven en de Belgische letterkunde uit de periode 1881-1914. Het tijdschrift was het grootste publiciteitsinstrument van Les XX, de avant-gardistische kunstenaarsgroep in Brussel in 1883-1893. L’Art Moderne was het officieel orgaan van de groep van de Vingtisten. Zo speelde het tijdschrift een cruciale rol in het succes van Les XX, aangezien niet alleen alle jaarlijkse tentoonstellingen van de groep in het tijdschrift werden aangekondigd, maar er ook ruim aandacht werd gewijd aan kritische besprekingen van de tentoonstellingen.

Verhaeren verleende op regelmatige basis zijn medewerking aan nog andere tijdschriften. Zijn gedichten, kronieken en besprekingen van literaire werken werden er in opgenomen. Ook bracht hij recensies uit over tentoonstellingen die hij bezocht had. Al vroeg profileerde de dichter zich eveneens als kunstrecensent. Bereisd als hij was, bezocht Verhaeren telkens musea zodat hij vlug beschikte over een grote culturele bagage, waarvan hij geregeld verslag uitbracht. Hij volgde het kunstgebeuren op de voet en was één van de eersten die schreef over Fernand Khnopff, James Ensor en het symbolisme in de beeldende kunst.

In 1898 ruilt Emile Verhaeren zijn Brusselse verblijfplaats in voor Parijs, het hart van de literaire en culturele wereld van dat moment. Als gevolg van deze oversteek krijgt de literaire carrière van Verhaeren een nieuwe wind. Als dichter produceert hij in deze periode heel wat werken, waaronder zijn belangrijkste werk Les villes tentaculaires, maar ook Les Visages de la vie (1899) en Toute la Flandre, een reeks bundels die een ode brengen aan het Vlaamse land: Les Tendresses premières (1904), La Guirlande des dunes (1907), Les Héros (1908), Les Villes à pignons (1910) en Les Plaines (1911). Als kunstcriticus is Verhaeren ook actief met gepubliceerde monografieën over Rembrandt (1904), Rubens (1910) en een uitvoerig werk over James Ensor. Via de Parijse uitgeverij Mercure de France werden zijn geschriften over heel Europa verspreid.

Verhaeren is een literaire beroemdheid geworden die vriendschappelijke contacten sloot met heel wat bekende figuren zoals Auguste Rodin, Rainer Maria Rilke en Stefan Zweig, waarbij deze laatste zich ontpopte als een vertaler van zijn werk. Ook binnen de Belgische monarchie was Verhaeren een graag geziene gast. Verschillende uitnodigingen van koning Albert I en koningin Elisabeth vielen hem te beurt. De schrijver kreeg zelfs de titel van ‘Poète national’ toegekend en werd door het Belgische literaire establishment voorgedragen voor de Nobelprijs literatuur in 1911, die uiteindelijk door de Franstalige Vlaming Maurice Maeterlinck werd gewonnen. Emile Verhaeren overleed door een noodlottig treinongeval in het station van Rouen. Zijn herinnering wordt levendig gehouden door het monumentale grafmonument dat zich bevindt in een bocht aan de Schelde in Sint-Amands. Ook is er een Verhaeren-kabinet in het Plantin-Moretus Museum en een Emile Verhaerenmuseum dat sinds 1955 werd opgericht in zijn geboorteplaats Sint-Amands.

___________________________________________

• J-P. Huys, “Avec le noble crayon”. Lettres de James Ensor à la famille Rousseau, Musées Royaux des Beaux-Arts de Belgique, Bruxelles, 2021.