Enter #10: Younes Baba-Ali -- Short Cut

Een zacht gezoem trekt onze aandacht. Het is een schotelantenne die onophoudelijk maar doelloos ronddraait, op zoek naar verbinding met een satelliet die er niet is. De antenne roept associaties op met migrantengemeenschappen die connectie willen maken met hun thuisland. Het hierboven beschreven werk Parabole is van de hand van Younes Baba-Ali. Als kunstenaar observeert hij zijn omgeving en, gevoed door zijn eigen migratieachtergrond, schotelt hij de kijker de taboes voor die we liever blindelings aan ons voorbij laten gaan. Wie is ‘migrant’ en wat betekent het om ergens ‘thuis’ te zijn? Hoe ‘multi’ is onze samenleving in realiteit, of zijn we de ware betekenis van dat woord vergeten?

Younes Baba-Ali maakt videowerk, fotografie en readymade installaties. Hij bespeelt de perceptie van de toeschouwer die zich vertrouwt voelt met wat hij ziet maar toch belazert wordt. Met Short Cut zoekt Younes Baba-Ali naar alternatieve routes die naast de geijkte paden zoveel meer inzicht geven in de ons omringende realiteit. Être et ne pas avoir (2014) geeft advies aan al diegenen die zijn ‘aangespoeld’ en op zoek gaan naar een betere toekomst binnen de veilige grenzen van het luchtkasteel dat Europa heet. Hoe kan je een uitkering bekomen of beschermd worden door de sociale zekerheid in België? De video wordt in een museale context getoond, dé plek waar dergelijke informatie zo goed als irrelevant en nutteloos is.

Centraal in de ruimte staat de video installatie Without Negotiation (2018) opgesteld. We zien de kunstenaar vanuit een taxi rondrijdend in Dakar. Straatverkopers lopen af en aan om hun waren aan de man te brengen, wat ook zonder onderhandeling – een sterk ingeburgerde verkooptechniek – vlotjes verloopt. Younes zet net datgene onder het voetlicht wat normaal gezien quasi ongestoord in de periferie van onze officiële marktsystemen opereert. De Social Paintings (2016) die hij in de tentoonstelling integreert, gaan daarin nog een stap verder. De goederen worden als het ware nog te koop aangeboden, de markt ligt open, de keuze is aan ons, de bezoeker, om te beslissen zo lijkt. Younes Baba-Ali werkt voortdurend op de snijlijn tussen het antropologisch onderzoeken van dergelijke perifere systemen enerzijds en zijn eigen positie als kunstenaar – tenslotte ook een beroep waarbij je koopwaren en ideeën aan de man brengt – anderzijds. Zelfspot is hem daarbij niet vreemd. Hij draait er zijn hand niet voor om en biedt ook zijn eigen kunstwerken als ‘goederen’ te koop aan op Televendita (2012). Younes bevraagt onomwonden zijn eigen positie als kunstenaar. Wat is de waarde van een kunstenaar en vooral het werk dat hij produceert? Is er ruimte voor onderhandeling?

Enter & Moussem-Collectie project

Dit ENTER project komt er in samenwerking met Moussem vzw.

Jonge kunstenaars hebben het vaak moeilijk om hun werk tentoon te stellen in musea.  Het project Enter binnen de Mu.ZEE-muren biedt hen die kans.   Gestart in het voorjaar 2015 met Benjamin Verhoeven is Enter dit najaar aan zijn 10e editie toe. Sinds dit jaar werd een extra luik in het Enter-verhaal toegevoegd door de samenwerking met het Nomadische kunstencentrum Moussem: jonge kunstenaars, een per jaar, met een link naar de MENA-regio, met extra aandacht voor diegenen die actief zijn in België worden uitgenodigd.  Aan het einde van de tentoonstelling  wordt een werk aangekocht voor de vaste collectie. Het eerste resultaat van deze samenwerking is vanaf 28/9 te zien: Younes Baba-Ali mag het startshot geven met de tentoonstelling Short Cut

Er woedt vandaag een moeilijk debat in Europa over het koloniale verleden van het continent en de roof van erfgoed en kunstschatten uit de gekoloniseerde naties. In collecties van veel Europese musea zijn er vandaag kunstwerken te vinden die gestolen zijn of minstens op bedenkelijke wijze daar zijn terecht gekomen. Ondertussen is er het Rapport Savoy-Sarr in Frankrijk, over de restitutie van het Afrikaanse erfgoed, en werd bij ons de heropening van het ‘Afrika-museum’ in Tervuren door velen als een gemiste kans gezien om een grondige debat te voeren over het koloniale verleden van België. 

Europa en het Westen blijven ook vandaag dominant op de kunstmarkt, maar de opmars van  andere centra en netwerken hertekent de machtsverhoudingen in de kunstwereld wereldwijd. De toegang tot  Europese biënnales, kunstcentra en musea voor artiesten en curatoren uit het zuiden blijft nog altijd beperkt. Maar terwijl de oude generaties kunstenaars uit het zuiden verlangden naar erkenning door Europa, koesteren veel jonge artiesten hun autonomie en weigeren zich te onderwerpen aan de eisen in de verwachtingen van de Europese scène. Ze tonen hun werk in het Midden-Oosten, Afrika en Azië zonder daarbij de behoefte te voelen om via Parijs of London te passeren om carrière te maken. Nieuwe Zuid-Zuid uitwisselingen en netwerken krijgen vorm waardoor deze  machtsverschuivingen onoverkomelijk worden.  Het is niet toevallig dat vandaag Sheikha Mayassa uit Qatar wordt beschouwd als de meest invloedrijke vrouw in de kunstmarkt. 

De impact van globalisering en migratie in Europa en in de rest van de wereld is vandaag onomkeerbaar geworden. In veel superdiverse Europese steden zijn de (machts)verhoudingen tussen de “meerderheidscultuur” en “minderheden” aan het verschuiven. De nieuwe burgers zijn dragers van meervoudige identiteiten en referentiekaders. Naast reflectie over een gedeeld verleden is de constructie van een nieuwe gemeenschappelijke toekomst vandaag primordiaal. We hebben nood aan nieuwe narratieven en een nieuw gemeenschappelijk patrimonium dat het verleden met het heden verbindt. Dit kan alleen verwezenlijkt worden wanneer we enkele vragen durven stellen. Hoe kunnen nieuwe burgers zich de lokale geschiedenis toe-eigenen en er een nieuwe paragraaf aan toevoegen?  Wie heeft macht in onze kunstinstellingen en wie bepaalt wat er wordt gerepresenteerd en hoe? Hoe kunnen we meervoudige verhalen en beelden bedenken die representatief kunnen zijn voor de diversiteit van de wereld, ver van etnografische en eurocentrische benaderingen?

Met het Moussem-Collectie project tracht Moussem samen met de  partners M HKA en Mu.ZEE antwoorden te formuleren op deze pertinente vragen. Met Mu.ZEE doet de vzw dit via het Enter-project, met het M HKA via het project Zonder Titel 2007